XXI wiek zaprosił nas na zakupy. Robimy je, gdy jesteśmy smutni, robimy je, gdy jesteśmy zdenerwowani, zestresowani, borykamy się z poczuciem przegranej, braku kontroli nad życiem. Coraz rzadziej wynikają one z prawdziwej potrzeby. Zakupoholizm zwany też shopoholizmem, czy kupnoholizmem jest plagą naszych czasów. Co na to lekarz psychiatra?
Zakupoholizm to kompulsywna potrzeba robienia zakupów, bez rzeczowego uzasadnienia. Może ten stan definiować jako niewytłumaczalny przymus, który zrealizowany daje chwilowe poczucie ulgi i samozadowolenia:
Zakupoholizm nie jest klasyfikowany jako osobna jednostka chorobowa, co nie umniejsza wagi problemu. Obecnie zakupoholizm jest klasyfikowany według najnowszej, jedenastej wersji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) jako „other specified impulse control disorders (6C7Y)”, nieprzypadkowo nie używam polskiej nazwy, najnowsza wersja ICD nie jest jeszcze w powszechnym użyciu w Polsce. W wolnym tłumaczeniu możemy językiem profesjonalnym nazwać problem ten jako „inne określone zaburzenia kontroli impulsów”. Osoba zmagająca się z zakupoholizmem w sposób niekontrolowany dokonuje zakupów, co nie pozostaje bez wpływu na życie codzienne. Z czasem, może dojść do rozpadu życia społecznego, poprzez długi czy problemy rodzinne - wyjaśnia nasz ekspert, lekarz psychiatra Gniewko Więckiewicz.
Mechanizm nałogu rozwija się podstępnie dla samego zakupoholika i jego najbliższych. Wszystko zaczyna się od drobnych zakupów, które traktujemy, jako niezobowiązująca nagrodę, drobnostkę dzięki której mamy poczuć się lepiej, docenić siebie i trud, jaki włożyliśmy w wykonanie zadania. Następnie dotyka nas stan, w którym zakupy stają się formą ukojenia, uspokojenia, narzędziem redukcji lęku, bądź drogą do poczucia sprawowania kontroli nad jakąś cząstką własnego życia.
Zakupoholikowi trudno zorientować się, że popadł w poważne kłopoty, dlatego, że żyjemy w społeczeństwie konsumpcyjnym, w którym zakupy są wyznacznikiem statusu społecznego, ważnym elementem cenzury społecznej. Osoba uzależniona odczuwa dyskomfort związany ze swoim stanem, towarzyszy jej wstyd, poczucie winy, obawy związane z wydawaniem sporych sum pieniędzy - wszystko to ukrywa przed swoimi najbliższymi w obawie przed brakiem zrozumienia i krytyką.
To błędne koło prowadzące - jak w przypadku każdego uzależniania - do pogłębienia uzależniania i zwiększenia skali lęku i frustracji z niego wynikających.
Zakupoholizm najprawdopodobniej związany jest z deficytem w obszarze układu nagrody, którego zadaniem jest „nagradzanie” nas zastrzykiem dopaminy za realizację podjętych przez nas zadań.
Dopamina podnosi nasz nastrój, sprawia, że czujemy się lepiej, że czujemy się spełnieni. Gdy obecne są deficyty w życiu jednostki, takie jak np. zła sytuacja rodzinna czy stres w pracy, to często zakupy mogą zapewnić szybki wzrost dopaminy, a mózg sprytnie uczy się, że to jest przyjemne i „zachęca” nas abyśmy tak postępowali to dalej. Mózg widzi tylko dopaminę, nie rozróżnia z jakiego powodu nastąpił jej wzrost. W tym mechanizmie działają tzw. uzależnienia behawioralne, czyli takie, które wynikają z zachowania, a nie z substancji psychoaktywnych chociaż warto pamiętać, że i niektóre substancje psychoaktywne działają poprzez dopaminę, np. kokaina - wyjaśnia szczegółowo doktor Gniewko Więckiewicz.
Badania wskazują, że w krajach wysokorozwiniętych kompulsywnych zakupów dokonuje około 10 % populacji dorosłych. Częściej niż mężczyzn dotyka on kobiety, ale w ostatnich latach i ta dysproporcja ulega zatarciu.
Podobnie jak inne uzależnienia behawioralne zakupoholizm wymaga diagnozy i specjalistycznej pomocy:
Celem konsultacji psychiatrycznej najlepiej zwrócić się Centrum Zdrowia Psychicznego lub Poradni Leczenia Uzależnień, gdy tylko my lub nasze najbliższe otoczenie zorientujemy się, że coś jest nie tak - tłumaczy nasz ekspert.
Pacjent może liczyć na wsparcie lekarzy i terapeutów:
Podstawą leczenia zakupoholizmu jest terapia uzależnień, ale warto pamiętać, że coraz więcej substancji jest badanych w kierunku skuteczności leczenia uzależnień, dlatego warto rozpocząć diagnostykę i leczenie od gabinetu lekarza psychiatry - podkreśla doktor Gniewko Więckiewicz.
Serwis HaloDoctor ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny i w żadnym wypadku nie zastępuje konsultacji medycznej. W celu dokładnej diagnozy zalecany jest kontakt z lekarzem. Jeśli jesteś chory, potrzebujesz konsultacji lekarskiej, e‑Recepty lub zwolnienia lekarskiego umów wizytę teraz. Nasi lekarze są do Twojej dyspozycji 24 godziny na dobę!